18 maj Odszkodowanie za niesłuszne skazanie PRL Nowy Sącz
Czasy PRL to okres, w którym wymiar sprawiedliwości nierzadko działał pod dyktando władz politycznych. Wielu obywateli zostało wówczas niesłusznie skazanych za działalność opozycyjną, przekonania polityczne lub w wyniku sfingowanych procesów. Po latach wolnej Polski pojawia się pytanie: czy możliwe jest dziś uzyskanie odszkodowania za niesłuszne skazanie sprzed dekad?
Kto może ubiegać się o odszkodowanie?
O odszkodowanie może ubiegać się:
– osoba represjonowana – jeżeli żyje,
– w razie jej śmierci – jej małżonek, dzieci i rodzice.
Osoba represjonowana, czyli:
– osoba, wobec której w okresie od 1 stycznia 1944 do 31 grudnia 1989 r. wydano orzeczenie w związku z jej działalnością niepodległościową, a następnie je unieważniono;
– osoba, którą internowano podczas stanu wojennego i doznała w związku z tym represji;
-osoba, która pełniła przymusowo służbę wojskową między 1 listopada 1982 a 28 lutego 1983 roku;
– osoba prześladowana przez organy władzy radzieckiej w okresie stalinizmu (1944-1956);
– osoba, która była dzieckiem i przebywała wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia lub której matka w okresie ciąży przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia.
Jak przebiega procedura uzyskania odszkodowania?
1. Unieważnienie wyroku PRL-owskiego – składany jest wniosek do sądu o uznanie orzeczenia za nieważne.
2. Złożenie wniosku o odszkodowanie – po unieważnieniu wyroku możliwe jest wystąpienie do właściwego sądu okręgowego z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie.
3. Postępowanie dowodowe – sąd rozpatruje materiały archiwalne, akta IPN, ewentualne zeznania świadków i inne dokumenty.
4. Wyrok sądu – sąd ustala wysokość należnego odszkodowania lub zadośćuczynienia.
Jakie są kwoty odszkodowań za niesłuszne skazanie w PRL?
Wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia zależy od: długości odbywanej kary (więzienie, internowanie), utraconych korzyści (np. niemożność podjęcia pracy), doznanej krzywdy moralnej, skutków zdrowotnych lub społecznych (np. stygmatyzacja, złamana kariera).
W praktyce sądy zasądzają od kilkudziesięciu tysięcy do nawet kilkuset tysięcy złotych, choć każda sprawa ma indywidualny charakter.
Przedawnienie? W takich sprawach – niekoniecznie
W przypadku odszkodowań za niesłuszne skazanie w czasach PRL – bieg przedawnienia rozpoczyna się dopiero od momentu unieważnienia wyroku, a nie od dnia jego wydania. To oznacza, że wiele osób nadal ma otwartą drogę do walki o sprawiedliwość, mimo upływu kilkudziesięciu lat od wydarzeń. Po uznaniu wyroku za nieważny możesz wystąpić o odszkodowanie i zadośćuczynienie – w terminie do 10 lat od uprawomocnienia się orzeczenia.
Jak uzyskać unieważnienie wyroku z czasów PRL?
✅ Krok 1: Zgromadzenie dokumentacji
Wyrok lub inne orzeczenie, Akta IPN, Dokumenty potwierdzające działalność opozycyjną,
✅ Krok 2: Złożenie wniosku do sądu
Wniosek o unieważnienie wyroku składa się do sądu, który wydał pierwotne orzeczenie.
✅ Krok 3: Postępowanie sądowe
Po stwierdzeniu, że represja miała charakter polityczny – sąd uznaje wyrok za nieważny.
Sąd rozpatruje sprawę zazwyczaj na posiedzeniu niejawnym (bez rozprawy).
Może zasięgać opinii IPN lub innych instytucji.
Co dalej? Odszkodowanie i zadośćuczynienie
Wniosek o przyznanie rekompensaty należy złożyć do sądu okręgowego, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia. Postępowanie toczy się na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego, a jego celem jest ustalenie, czy unieważnione orzeczenie spowodowało rzeczywiste szkody lub krzywdę, które podlegają naprawieniu. Odszkodowanie przysługuje za rzeczywiste szkody materialne – np. utracone dochody, niemożność podjęcia pracy, przymusowe internowanie, konfiskatę mienia. Zadośćuczynienie natomiast ma rekompensować cierpienie psychiczne, upokorzenie, izolację społeczną i inne niematerialne skutki represji.
Podstawa prawna
O odszkodowanie za niesłuszne skazanie w czasach PRL można ubiegać się na podstawie dwóch kluczowych aktów prawnych, które działają łącznie:
✅ – Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, tzw. „ustawa lutowa”.
🔹 Art. 8 ust. 1 tej ustawy:
„Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.”
✅ – Kodeks postępowania karnego (k.p.k.)a w szczególności art. 552–555 k.p.k.
Te przepisy regulują zasady dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie, zatrzymanie lub aresztowanie – również w kontekście spraw unieważnionych na podstawie ustawy z 1991 r.